Niyə Qurani-Kərimin dili ərəbcədir?
Bu sual müxtəlif şəkillərdə verilə bilər və cavablar da fərqli ola bilər:
Bəzən sual bu şəkildə verilir: Niyə Həzrət Məhəmməd (s) ki, ərəbdır və Məkkədə peyğəmbər olub, ərəb dilində Quran gətirmişdir?
Bu halda cavab aydındır: çünki hər bir peyğəmbər öz qövmünün dili ilə danışmalıdır ki, insanlar onun dediklərini eşidə bilsin, dərk etsin və onlar üçün iman gətirmək və ya təkzib etmək imkanı olsun. Beləliklə, bu şəraitdə belə bir sual yerində deyil ki, niyə ərəb bir peyğəmbər ərəb olmayan dildə kitab gətirməyib? Əksinə, kim desə ki, o başqa dildə kitab gətirməli idi, bu iddiasını sübut etməlidir. Başqa sözlə, hökm və mövzu, qab və içindəkilər, hal və məkan arasında uyğunluq tələb edir ki, ərəb peyğəmbər ərəb dilində kitabla gəlsin və s.
Quranda da bu barədə deyilir:
“Biz elə bir peyğəmbər göndərmədik ki, o, öz qövmünün dili ilə (onlara) bəyan etməsin.” (İbrahim, 14/4)
Deməli, peyğəmbərin dili ilə, ilahi xəbərin və onun çatdırılacağı kütlənin dili arasında uyğunluq qəbul edilmiş və hətta zəruri bir məsələdir. Əks halda, anlama və anlatma mümkün olmaz.
Bəzən isə sual belə verilir: Niyə Allahın sonuncu peyğəmbəri ərəb oldu və nəticədə kitabı da ərəb dilində oldu? Bu niyə farslara, türklərə və s. nəsib olmadı?
Bu suala cavab əvvəlki sualdan tamamilə fərqlidir. Bu halda müxtəlif amillər nəzərə alınmalıdır ki, cavab tam və hərtərəfli olsun. Məsələn:
a) Əgər söhbət sonuncu peyğəmbərdən və sonuncu vəhydən gedirsə, bu halda bəşəriyyətin artıq müəyyən bir şüur və anlayış səviyyəsinə çatdığını qəbul etmək lazımdır ki, bu mesajı dərk edə və qəbul edə bilsin. Ən azı bir tayfa və ya bir qrup bu mesajı qavrayıb onu qoruyub gələcək nəsillərə ötürə bilməlidir.
b) Əgər bəzi insanlar bu sonuncu vəhyi qəbul edə, dərk edə, qoruya və əməl edə bilirsə də, açıq-aydın, daha böyük və güclü qruplar, imkan və hakimiyyət sahibi olanlar bu yeni dini qəbul etməyəcək və ona qarşı mübarizə aparacaqlar. Tarix boyu peyğəmbərlər bu cür düşmən qruplarla qarşılaşıblar. Buna görə də belə təhlükəyə qarşı tədbir görülməlidir.
c) Bu da məlumdur ki, artıq davamlı möcüzələrlə və fövqəltəbii hadisələrlə bu dinin və Quranın qorunması nəzərdə tutulmur. Xüsusən də söhbət sonuncu peyğəmbərdən və sonuncu dindən gedirsə, elə tədbir görülməlidir ki, bu din və Quran öz-özünə, təbii şəkildə, qeybi yardımsız, qoruna bilsin və xarici qoruyucuya ehtiyac qalmasın.
Bu şərtləri nəzərə alaraq, insanlar və onların yaşadığı mühitlərə baxırıq ki, bu xüsusilə c – bəndində qeyd olunan şərtlər harada daha yaxşı həyata keçə bilər.
Birincisi: Ərəb xalqı öz dili, adət-ənənəsi, yolu və nəsəbi (soy-kökü) barədə çox inadkar və bağlıdır. Onları dillərindən və mədəniyyətlərindən ayırmaq çox çətindir. Hətta bu gün – qlobal informasiya vasitələrinin təsiri altında – belə bir çox ərəblər öz ənənəvi geyimlərindən əl çəkmirlər. Keçmişdə isə bu daha da güclü idi; çünki beynəlxalq təbliğat yox idi və insanlar milliyyətlərini qorumağa daha çox diqqət yetirirdilər.
İkincisi: Xüsusilə Hicaz ərəbləri o cür bir şəraitdə yaşayırdılar ki, təkcə öz dillərindən imtina etmirdilər, həm də xarici hakimiyyətlər və güclər onları dillərindən və mədəniyyətlərindən ayırmağa məcbur edə bilmirdilər. Çünki onlar azad şəkildə, dövlət təsiri olmadan, səhralarda yaşayırdılar. Hicaz bölgəsi o qədər isti, quraq, susuz və əlverişsiz idi ki, o dövrün böyük imperiyaları – İran və Roma – bu ərazilərə maraq göstərmirdilər və onları öz imperiyalarına qatmaq istəmirdilər. Tutaq ki, onlar bu xalqı aradan qaldırmaq və ya dillərini dəyişmək istəsəydilər belə, bu mümkün olmazdı. Çünki bu insanlar dağınıq yaşayırdılar və müəyyən bir mərkəzdə toplanmamışdılar.
Buna görə Allah Quranı ərəb dilində nazil etdi və Hicaz ərəblərinə təqdim etdi ki, bu kitab həm daxili, həm də xarici təhlükələrdən qoruna bilsin. Çünki nə ərəblər öz dillərindən imtina edərdilər, nə də xarici güclər onların dillərini aradan qaldıra bilərdi.
Üçüncüsü: Ərəb dili, zəngin qrammatik quruluşuna və ifadə imkanlarına görə, Quranın az sözlə çox məna ifadə etməsinə, aydın və birmənalı şəkildə danışmasına şərait yaradırdı. Bu dilin xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:
- Müxtəlif şəxs və say üçün fərqli zəmir (əvəzlik) formalarının olması (müfrəd-tək, təsniyə-ikilik və cəm),
- Müxtəlif cinslər (müzəkkər və müənnəs) üçün ayrıca feil formalarının olması,
- Müxtəlif cəm formalarının olması (məsələn, azlıq və çoxluq cəmləri),
- Çoxsaylı məcaz və kinayələrin olması,
- Eyni sözün müxtəlif qəbilələrdə fərqli mənalar daşıması.
Bütün bunlar ərəb dilini o qədər güclü və çevik edir ki, Quran çoxlu mənanı az sözlə, dəqiq və aydın şəkildə ifadə edə bilir. Bu xüsusiyyətlərə və ərəb xalqının qeyd olunan xüsusiyyətlərinə (dilə və adətə bağlılığına) baxaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, sonuncu peyğəmbərin ərəb olması və Quranın ərəb dilində nazil olunması, bu dinin əbədiyyətini təmin etmək üçün ən uyğun və ən təbii yoldur. Quranın öz daxili cazibəsi, melodik səslənməsi, bədii ifadəsi və fəsahətli dili, səhrada yaşayan ərəblərin zövqünə uyğun idi və beləliklə bu kitab onların yaddaşında və mədəniyyətində möhkəm yer tutdu.
Bu səbəbdən Quran həm daxili (xalqın bağlılığı), həm də xarici (mühitin təhlükəsizliyi) baxımından təbii şəkildə qorundu və başqa ilahi kitablar kimi təhrifə uğramadı.
Quranda buyurulur: “Şübhəsiz ki, bu zikri (Quranı) Biz nazil etdik və əlbəttə Biz onu qoruyacağıq”. (Hicr, 15/9)
Bu ayə açıq şəkildə göstərir ki, Quranın qorunması mütləq surətdə möcüzə və fövqəltəbii vasitələrlə deyil, təbii yollarla həyata keçiriləcəkdi. Allah elə bir dil, xalq və mühit seçdi ki, bu kitab öz-özünə və insanlar vasitəsilə qorunsun.
Necə ki, İmamət və vilayət məsələsində də deyilir ki, Quranın mətnində Həzrət Əlinin (ə) adı açıq şəkildə qeyd edilməyib. Bunun səbəbi odur ki, əgər bu cür açıq şəkildə göstərilsəydi, Quranın təhrifə uğraması üçün motivasiya yarana bilərdi. Hətta Qurandakı “Bu gün sizin üçün dininizi kamil etdim…” (Maidə, 5/3) ifadəsinin bir şəxsdən bəhs edən ayənin ortasında yerləşməsi də məqsədyönlüdür ki, bu ayə gizli və gözə çarpmayan formada qorunsun.
Beləliklə, Quranın ərəb dilində nazil olunmasının əsas səbəblərindən biri onun əbədi olaraq qorunması və saflığını itirməməsi üçün idi. Ərəb xalqının dili və mədəniyyəti üzərində olan xüsusi həssaslığı, onların öz dillərindən vaz keçməmələri, onu əbədi olaraq qorumağa imkan verdi. Bu, elə bir şeydir ki, məsələn, Atatürk Türkiyədə yazı sistemini dəyişdi və ya İranda belə bir dəyişiklik planlandı, amma Hicazda (Ərəbistan) bu mövzu heç gündəmə belə gəlmədi. Çünki ərəb xalqının dili və mədəniyyətinə olan bağlılığı bu cür dəyişikliklərə imkan verməzdi.
Həmçinin səhrada yaşayan bədəvilər də öz dili və həyat tərzini qoruyub saxladılar və heç bir hökmdar onların dilini dəyişdirə bilmədi. Bu da Quranın qorunmasına xidmət edən mühüm bir sosial amildir.
Qısaca desək, sonuncu peyğəmbərin ərəb dilində kitab gətirməsinin əsas səbəblərindən biri bu kitabın əbədiliyini təmin etmək idi və Allahın məqsədi də Quranı qeyri-möcüzəvi, təbii yollarla qorumaq idi.
Bu məsələni daha da aydınlaşdırmaq üçün Tövrat və İncilin aqibətini xatırlatmaq yerinə düşərdi: Yəhudilər əsir alındıqdan sonra, doğma dillərini unutdular və başqa dillərdə danışmağa başladılar. Nəticədə müqəddəs kitablarını da bu yeni dillərə tərcümə etdilər. Zaman keçdikcə, orijinal kitablar unuduldu və xalq yalnız tərcümə olunmuş mətinlərlə qaldı. Bu isə kitabın orijinallığını tamamilə aradan qaldırdı.
Halbuki, Quran bu aqibətdən qorundu, çünki:
- Ərəblər öz dillərinə son dərəcə bağlı idilər;
- Onlar geniş bir ərazidə yayılmışdılar və dilin dəyişməsi mümkün deyildi;
- Quranın öz melodiyası və bədii gücü onun təhrifini çətinləşdirirdi;
- Əsas dil dəyişmədiyi üçün tərcümə Quranın əsl mətninə zərər vermədi.
Bununla belə, ərəb dilinə olan bu bağlılıq bəzi mənfi nəticələr də doğurmuşdu:
- Ərəb cəmiyyətini İslam mədəniyyətinə uyğunlaşdırmaq çox çətin olmuşdu və bu proses uzun zaman və enerji tələb etmişdi.
- Onların dil və milliyyət təəssübü səbəbilə, əgər Quran ərəb dilində olmasaydı, ona heç vaxt iman gətirməzdilər.
Quranda bu məsələyə də işarə edilir:
“Və bu, aləmlərin Rəbbinin nazil etdiyi vəhyin bir hissəsidir… Açıq-aydın ərəb dilindədir… Əgər biz onu qeyri-ərəbə nazil etsəydik, və o da onlara oxusaydı, yenə də ona inanmazdılar.” (Şüəra, 192/199)
Nəticə olaraq, Quranın ərəb dilində nazil olması ərəb xalqı üçün bir mərhəmət idi. Əgər başqa dildə olsaydı, çox güman ki, ərəb xalqı onu qəbul etməzdi və bu da Quranın yayılmasını əngəlləyərdi. Deməli, Quranın ərəb dili ilə gəlməsi, onun qorunması, qəbul olunması və dünyaya yayılması üçün ən əlverişli seçim idi.
Müəlliflik Hüququ Əbədi Nur Saytına Məxsusdur
