Səfinətul-Bihar və Mədinətul-Hikəm vəl-Asar – “Biharul-ənvar”dakı mətnlərin tətbiqi ilə birlikdə, Şeyx Abbas Qummi tərəfindən yazılmış şiə hədis məcmuələrindən biridir. Bu kitab daha çox “Səfinətul-Bihar” adı ilə tanınır.
Müəllif, Əllamə Məclisinin “Biharul-ənvar” əsərindəki hədisləri əlifba sırasına və 1700-dən artıq mövzuya görə təsnif etmiş və onları müəyyən bir qayda ilə nizama salmışdır.
Müəllif haqqında
Şeyx Abbas Qummi – Abbas ibn Məhəmmədrza Qummi (1294–1359 hicri-qəməri) – məşhur Şeyx Abbas Qummi, yaxud Mühəddis Qummi kimi tanınır. O, hicri-qəməri XIV əsrin tanınmış şiə alimlərindən biridir. Hədis, tarix elmlərində və həmçinin moizə və xütbə sənətində tanınmış şəxsiyyət olub. Ən məşhur əsərləri arasında Məfatihul-cinan, Səfinətul-Bihar və Muntəhal-əmal yer alır. Mühəddis Qummi 1359-cu ildə Nəcəfdə vəfat etmiş və İmam Əlinin (ə) hərəminə dəfn olunmuşdur.
Kitabın yazılma səbəbi
Şeyx Abbas Qummi əsərin müqəddiməsində qeyd edir ki, “Biharul-ənvar” kitabında bir çox mövzular öz uyğun yerlərində verilməyib, bu da tədqiqatçılar üçün çətinlik yaradır. Ona görə də bu əsəri yazmaqla, bu möhtəşəm külliyyatın mövzular üzrə əlifba sırası ilə asan axtarışını təmin etməyə çalışmışdır.
Xüsusiyyətləri
Səfinətul-Bihar, Biharul-ənvar əsərinin seçmə və tematik versiyasıdır. Kitabda təxminən 1700 mövzu yer alır və əlifba sırasına, xüsusilə də üç hərfli kök (mücərrəd) sözlərə əsasən düzülüb. Müəllif hədisləri və ayələri seçim əsasında daxil etmişdir. Məsələn, “elm” bölməsində “Biharul-ənvar”da 122 hədis olduğu halda, bu kitabda yalnız 2 hədis verilmişdir. Mövzu başlıqları tanınmış künyə və ləqəblərə görə seçilmişdir. Məsələn, Haris ibn Səid haqqında məlumat onun məşhur künyəsi olan Əbu Firas əl-Həmədani başlığı altında verilib.
Kitabın strukturu
Kitabın quruluşu İbn Əsirin “Nihayət” adlı əsərinə bənzəyir. “Əbbə” (اَبب) sözü ilə başlayır və “Yəvm” (یوم) sözü ilə bitir. Müəllif kitabın sonunu Peyğəmbər (s) və İmamların adı ilə tamamlayır. Kitabın yazılma tarixi 17 Rabiul-əvvəl 1344-cü il hicri-qəməri olaraq qeyd olunub. Bu tarix Həzrət Məhəmməd (s) və İmam Sadiqin (ə) mövludu ilə eyni gündür.
Başqa hədis məcmuələri ilə müqayisə
1. “Əl-Muhəssin” Əhməd ibn Məhəmməd Bərqi 274 h.q. təxminən 2604 fiqh və əxlaq sahələrində müxtəlif mövzular.
2. “Kafi” Şeyx Kuleyni 329 h.q.təxminən 16,000 etiqad, əxlaq, fiqh və s. mövzularda
3. Mən la yəhzuruhul-fəqih Şeyx Səduq 381 h.q. təxminən 6,000 fiqhi hədislər toplusu.
4. “Təhzibul-Əhkam” Şeyx Tusi 460 h.q. təxminən 13,600 fiqhi hədislər.
5. “İstibsar” Şeyx Tusi 460 h.q. təxminən 5,500 müxtəlif fiqhi məsələlərdə hədislər.
6. “Vafi” Feyz Kaşani 1091 h.q. təxminən 50,000 dörd əsas kitabın hədisləri (Kutubu-ərbəə) təkrarlar çıxarılıb.
7. “Vəsailuş-şiə” Şeyx Hurr Amili 1104 h.q. 35,850 fiqhi hədislər, 70-dən çox kitabdan tərtib olunub.
8. “Biharul-ənvar” Əllamə Məclisi 1110 h.q. təxminən 85,000 məsumların (ə) hədislərinin geniş ensiklopediyası.
9. “Mustədrəkul-vəsail” Mirzə Hüseyn Nuri 1320 h.q. 23,514 “Vəsailuş-şiə”nin tamamlayıcı hissəsi.
10. “Səfinətul-Bihar” Şeyx Abbas Qummi 1359 h.q. 10 cild. “Biharul-ənvar” üçün mövzu üzrə əlifba göstəricisi.
11. “Müstədrək Səfinətul-Bihar” Şeyx Əli Nəmazi 1405 h.q. 10 cild “Səfinətul-Bihar” əsərinin tamamlanması.
12. “Camei Əhadisi’ş-şiə” Ayətullah Buruceyrdi 1380 h.q. 48,342 fiqhi hədislərin toplanması və fəsil-fəsil təsnifi.
13. “Mizanul-hikmə” Muhəmmədi Reyşəhri müasir 23,030 fiqhdən kənar 564 mövzu üzrə hədislər.
14. “Əl-Həyat” M. Rza Həkimi Xorasanı müasir 12 cild müxtəlif praktik-fəlsəfi mövzularda 40 fəsil
