Əllamə Təbatəbainin dərin və mənalı bir cümləsi
Ayətullah Həsənzadə Amuli ustadı Əllamə Təbatəbai (rəhmətullah əleyh) haqqında belə deyir:
“Əllamə Təbatəbainin tez-tez dilinə gətirdiyi, çox mənalı və dərin qısa bir cümləsi var idi:
«Bizim nəfsin tərbiyəsindən (özünüislahdan) daha mühüm bir işimiz yoxdur!»
“O səmavi insan” adlı kitabda – müasir dövrün böyük filosofu, Ayətullah Əllamə Təbatəbai (rəhmətullah əleyh) haqqında yazılmış xatirələr toplanmışdır. Kitabın müəllifi Mürtəza Nəzəridir və bu əsərin müxtəlif hissələri oxuculara təqdim olunur ki, “Təfsir əl-Mizan” müəllifi ilə daha yaxından tanış olsunlar.
Niyə şəxsi dua?!
Ayətullah Həsənzadə Amuli yazır:
“İmamət haqqında yazdığım risaləni tamamladıqdan sonra onu böyük ustadım Əllamə Təbatəbainin (rəhmətullah əleyh) xidmətinə təqdim etdim və dedim:
‘Bəzən dərs və müzakirədən yorulduğunuz vaxtlarda, ümumi dildə desək, “zəng fasiləsi” kimi bu risaləyə də baxın.’
Əllamə Təbatəbai bu risaləni başdan sona qədər, sözbəsöz oxudu. Bir müddət sonra buyurdu:
“Onu batindən zahirinə qədər yoxladım – risalə hazırdır.”
Bu baxış prosesi iki ay davam etdi. Nəhayət, risaləni almaq üçün onun hüzuruna getdiyimdə məni tənqid etdi və dedi:
“Risalenin filan yerində yalnız özün üçün dua etmisən. Halbuki sən dua etdiyin yerdə digər insanları da bu ilahi süfrəyə ortaq etməli idin.”
Söhbət belə idi: mən bir yerdə demişdim:
“Ey Allahım! Məni Məhəmmədi (s) risalətinin məğzini anlamaqda yüksək mərtəbəyə çatdır.”
Bu duanı bir hədisin şərhindən sonra yazmışdım. Amma Əllamə Təbatəbai bu cür təkcə özünə dua etməyi bəyənmədi və əlavə etdi:
“Mən özümü tanıyandan bəri yalnız özüm üçün dua etməmişəm. Çünki **“Üsul-i Kafi”də İmamlarımız (ə) buyurublar ki, təkcə özünüz üçün dua etməyin – Allahın bəndələrini də bu süfrəyə ortaq edin.””
Bu əxlaqi tənbeh məndə dərin təsir buraxdı.
Təvazökarlığın və təşəkkürün zirvəsində
Seyid Məhəmməd Hüseyni Təhrani, ustadına olan dərin minnətdarlığını belə təsvir edir:
“Mərhum Qazi (r) onun yaxın qohumlarından idi və Nəcəf-Əşrəfdə ilahi tələbələrin və Allahın camalına aşiq, Onunla görüşə can atan ruhani aşiqlərin tərbiyəsi ilə məşğul idi. O sahədə, bu elm sahəsində yeganə və misilsiz bir alim idi. Əllamə yalnız onu “ustad” adlandırırdı. Hər dəfə “ustad” deyəndə, məqsədi yalnız mərhum Qazi olurdu. Görünür, Qazinin qarşısında digər bütün ustadlar – elmi məqam və böyüklüklərinə baxmayaraq – kiçik görünürdülər.
Amma ictimai məclislərdə və ya ustadları haqqında söhbət gedəndə, böyük ehtiram səbəbindən Qazinin adını çəkmirdi və onu digər ustadlarla bir səviyyədə göstərmirdi. Elə bu səbəbdəndir ki, özünün qısa bioqrafiyasını yazdığı və “İslami Araşdırmalar” adlı məqalə və risalələr toplusunun ön sözündə Qazinin adı ustadlar sırasında yer almır. Həmçinin gecə ibadətləri, Səhla və Kufə məscidlərindəki ibadətləri haqqında da heç nə yazılmayıb. Orada sadəcə belə qeyd olunub:
“Çox vaxtlar, xüsusilə bahar və yay fəslində gecəni günəş çıxana qədər mütaliə ilə keçirirdim.”
Bir Tövsiyə
Əhli-halla olanlar bilirlər ki, süluk (irfani yol) üçünmüntəzəm nəzarət (muraqibə) vacibdir. Amma bu nəzarət yalnız o zaman düzgün istiqamət alır ki, qəlbin paklığı əldə olunmuş olsun – bu isə nəfsin hesabı və tərbiyəsiilə mümkündür.
Ayətullah Seyid Məhəmməd Həsən Ləngərudi Əllamənin bu mövzudakı tövsiyəsini belə nəql edir:
“Əllamə həmişəmuraqibə və mühasibə (özünə nəzarət və özünü hesaba çəkmək) halında idi. Bir dəfə onun xidmətinə gedib yol göstərici istədik, buyurdu:
‘Muraqibə və mühasibə — bu iki xüsusiyyət hər bir salik (irfani yolda olan) şəxs üçün yolun əvvəlindən sonuna qədər daim olmalıdır!’
Və əlavə etdi:
‘Hər gecə yatmazdan əvvəl gün ərzində etdiklərinizi nəzərdən keçirin. Əgər yaxşı əməllər etmisinizsə, Allaha şükür edin və sabah daha yaxşı etmək üçün Ondan kömək istəyin.
Əgər səhv və ya günah etdinizsə, dərhal tövbə edin və qərara gəlin ki, bir daha etməyəcəksiniz. Əgər səhvlər çoxdursa, sabah daha az etməyə niyyət edin.’
Hətta ömrünün sonlarında danışa bilmədiyi vaxt belə, biri ondan tövsiyə istəyəndə, yavaşca deyə bilmişdi: ‘Muraqibə… Mühasibə!’
Dolu-dolu Sevgi
Ayətullah İbrahim Əmini bu sözlərlə onu təsvir edir:
“Əllamə çox duyğusal və mehriban bir insan idi. Dostlarını unutmur, daim onlarla əlaqədə olurdu. Xüsusi tələbələri ilə həmişə nəzakətli və mehriban davranırdı və əgər tələbələrindən biri başqa şəhərə köçürdüsə, onun halını soruşurdu.”
Əllamənin Ədəb və Xasiyyəti
Əxlaq təkcə bir imitasiya deyil – o, insanın daxilindən qaynaqlanmalıdır.
Ayətullah Əmini belə xatırlayır:
“Əllamə son dərəcə ədəbli idi. Başqalarının sözlərini dinləyir, sözlərini yarımçıq kəsmirdi. Əgər doğru bir fikir eşidərdisə, qəbul edərdi. Müzakirələrdə çəkişməni sevməzdi. Sual verənə isə heç vaxt təkəbbürlə cavab verməzdi.”
Ustadlıq Üsulu
Seyid Məhəmməd Hüseyni Təhrani yazır:
“Onun sadəliyi, nəcibliyi, səxavəti və təvazökarlığı bizdə ona qarşı dərin bir sevgi yaratmışdı. Onunla səmimi bir dost və mehriban qardaş kimi davranırdıq. Hər axşam hücrəyə gəlir, rəsmi dərslərdən əlavə bir-iki saat Quran və ilahi maarifdən söhbət edirdi. Filosofiya dərsləri ilə yanaşı qədim astronomiya (heyət) elmini də bizə öyrətdi və təfsir dərslərinə başladı.”
“Elm və hikmət onun varlığında dərinliklə axırdı. Biz nə qədər sərt sual və mübahisələr etsək də, o heç vaxt səsini yüksəltməzdi. O, hər zaman nəzakətli, ciddi və səbirli idi.”
“Bəzən bizə öz ustadı mərhum Qazi və digər arif və böyük alimlər haqqında dərin və mənalı söhbətlər edirdi. Biz onunla o qədər yaxın idik ki, məktəbdəki hücrəmizi tərk edib onun evinin yaxınlığında bir otaq kirayə götürdük. Gündəlik olaraq axşamlar, bəzən gecənin yarısına qədər onun yanında olur, ondan əxlaq və irfan dərsləri alırdıq.”
Duru Su Kimidir
İbrahim Əmini onu belə təsvir edir:
“Əllamə çox sakit və aydın danışırdı. Qarışıq və dolaşıq sözlərdən uzaq dururdu. Qısa və məzmunlu danışırdı. Mövzuya aydınlıq gətirir, sonra dəlillərlə onu sübut edirdi. Deyərdi ki, bir çox alimlərin səhvi ondadır ki, müzakirə etdikləri mövzunu doğru təyin etməyiblər.”
“Əgər bir fikri tənqid edəcəkdisə, heç vaxt kəskin və hörmətdən uzaq ifadələr işlətməzdi. İfadələri diqqətlə seçər və əgər bir məqam aydın deyildisə, onu da izah edərdi.”
“Əgər bir tələbə ona etiraz etsəydi, onu sakitcə dinləyər və hörmətlə cavab verərdi. Əgər bilmədiyi bir mövzu olsaydı, çəkinmədən deyərdi: ‘Bunu araşdırmalıyam, sonra cavab verərəm.’”
Qonaqpərvərlik Ədəbi
Höccətülislam Məhəmməd Əli Şəri belə deyir:
“Əllamə Təbatəbai İslam əxlaqının və ədəb qaydalarının bütün tərəflərini tam şəkildə qoruyurdu. Bir neçə dəfə onun hüzuruna getdiyimdə, şəxsən özü mənə çay gətirdi. Bu mənim üçün çox ağır idi və nə qədər israr etdim ki, bu işi etməsin, qəbul etmədi. Çünki çox vaxt evdə kimsə olmurdu, əgər olurdusa da, bir nəfər idi və iş üçün bayıra çıxırdı. Bu səbəbdən, Əllamə tək qalır və qonaqları, onların hörmətinə uyğun şəkildə, şəxsən qarşılayır və onlara qulluq edirdi.”
Həyanın Nümunəsi
Əli Əkbər Həsəni belə xatırlayır:
“Əllamə Təbatəbai həya və utanmağın nümunəsi idi. O, heç vaxt tələbələrinin və başqalarının üzünə birbaşa baxmazdı; baxışları aşağı yönəlmiş şəkildə dərsə məşğul olurdu. Amma elə bir heybət və vüqarı vardı ki, bütün tələbələri tam sükut və ixlasla onun dərsinə qulaq asırdılar. Təfsir dərsləri o qədər dolu və izdihamlı idi ki, səsi eşidilmirdi. Çox israr edildi ki, o da digər ustadlar kimi minbərə çıxsın, amma qəbul etmədi və yalnız dərs halqasında otururdu.”
Ən Vacib İş!
İnsan əbədi varlıqdır, dünyaya gəlir, imtahan olunur və Allahın onun üçün yazdığı taleyə qayıdır.
Ayətullah Həsənzadə Amuli, ustadından öyrəndiyi bir hikməti belə nəql edir:
“Əllamə Təbatəbainin tez-tez dilindən düşməyən və mənaca çox dərin və yüksək olan bu qısa ifadə idi”:
“Özünü tərbiyə etməkdən daha vacib bir işimiz yoxdur!”
O, “əbədi” sözünü tez-tez işlədərdi və dərslərdə bu ağır və yığcam ifadəni tələbələrinə ötürərdi:
“Biz varıq ki, varıq; yalnız bir diyardan başqa diyara köçürük. İnsan yox olmur, qalıcı və sabitdir; sadəcə olaraq libasını dəyişir.”
Özünə Güvənin Tərbiyəsi
Əllamə Təbatəbai, tələbələrinin zehni fəallığını artırmaq üçün dərs məclislərində belə deyərdi:
“Mənə ustad deməyin! Biz bir qrup insanıq ki, burada toplaşmışıq və İslam həqiqətlərini araşdırmaq istəyirik. Birlikdə çalışırıq və mən sizlərdən çox şey öyrənirəm.”
O, fikrini zorla qəbul etdirməz, məsələni izah etdikdən sonra deyərdi:
“Bu bizim ağlımıza gələn bir şeydir, siz də düşünün, görək bu nə dərəcədə doğrudur və qəbul oluna bilər.”
Əgər bir məsələ təfriqəyə səbəb ola bilərdisə və ya yanlış düşüncələr yarada bilərdisə, onu yalnız seçilmiş şəxslərlə bölüşərdi. O, ağlın haqlılığına inanırdı, amma dini həqiqətlərə də hörmətlə yanaşırdı.
Müəlliflik Hüququ Əbədi Nur Saytına aiddir
