Məhərrəm ayı hicri-qəməri təqviminin ilk ayıdır
Məhərrəm və Səfər ayları hicri-qəməri təqvimində, xüsusilə də şiə müsəlmanları arasında, İslam mədəniyyəti və dini baxımından xüsusi yerə malikdir. Bu iki ay, müsəlmanların dini inanclarının və dəyərlərinin formalaşmasında mühüm rol oynayan tarixi hadisələrlə müşayiət olunur.
Məhərrəm ayı hicri-qəməri təqviminin ilk ayıdır və İslam ilinin başlanğıcı hesab olunur. Bu ay, hicri 61-ci ildə baş vermiş Kərbəla faciəsi və İmam Hüseynin (ə), İslam Peyğəmbərinin (s) nəvəsinin sədaqətli yoldaşları ilə birlikdə Aşura günündə şəhid olması səbəbilə xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Aşura, yəni məhərrəm ayının onuncu günü, şiə müsəlmanları arasında matəm və hüzn günü kimi qeyd olunur. İmam Hüseyn (ə) və səhabələri, Yezidin ordusu ilə bərabərsiz bir döyüşdə, İslamın prinsiplərinə və dəyərlərinə sadiq qalaraq, zülm və fəsada qarşı çıxdıqları üçün şəhid olmuşlar.
Səfər ayı hicri-qəməri təqviminin ikinci ayıdır və məhərrəm ayından sonra gəlir. Bu ay da Kərbəla hadisəsinin xatirələri və onun nəticələri ilə bağlı mühüm tarixi hadisələrə şahidlik edir.
Bu ayın ən əhəmiyyətli hadisələrindən biri, İmam Hüseynin (ə) şəhadətindən qırx gün sonra, səfər ayının iyirminci günündə qeyd olunan Ərbəindir. Bu gün, Kərbəla əsirlərinin yenidən Kərbəlaya qayıdaraq İmam Hüseynin (ə) məzarını ziyarət etməsi ilə yadda qalır. Eyni zamanda səfər ayında İslam Peyğəmbərinin (s) vəfatı, həmçinin İmam Həsən Müctəbanın (ə) və İmam Əli ibn Musərriza (ə) şəhadəti də baş vermişdir.
Məhərrəm və Səfər aylarının İslam təqvimindəki əhəmiyyəti və mövqeyi
Məhərrəm və səfər ayları İslam təqvimində hüzn və kədər ayları kimi tanınır. Bu aylarda, xüsusilə də şiə müsəlmanları, Kərbəla şəhidlərini yad etmək və onlara ehtiram göstərmək üçün matəm mərasimləri, növhə və mərsiyə oxumaları, sinə vurma və təziyə tamaşaları təşkil edirlər. Bu mərasimlər yalnız dini aspekt daşımır, həm də İslam dəyərlərinin – fədakarlığın, zülmə qarşı müqavimətin və dini prinsiplərə sədaqətin – yad edilməsi və təbliği məqsədi daşıyır. Bundan əlavə, bu mərasimlər müsəlmanlar arasında birliyi və həmrəyliyi möhkəmləndirir, xeyriyyə və yardım fəaliyyətlərinə də zəmin yaradır.
Məhərrəm ayı və Aşura hadisəsi
Məhərrəm ayı, İmam Hüseynin (ə) və onun sədaqətli yoldaşlarının hicri 61-ci ildə Kərbəlada Aşura günü şəhid edilməsi ilə tarixə keçmiş və İslam mədəniyyəti və inancı üzərində dərin təsir qoymuşdur. Aşura – İslam tarixində ən faciəvi və əhəmiyyətli hadisələrdən biri – zülmə qarşı dirənişin, haqqın və ədalətin müdafiəsinin simvoludur. Bu hadisə, dərin əxlaqi, ictimai və dini mesajlar daşıyır.
Məhərrəm ayında, xüsusilə Aşura günündə keçirilən matəm mərasimləri, şiələr arasında qədim və davamlı bir ənənədir. Bu mərasimlər, Kərbəla şəhidlərinin xatirəsini yaşatmaqla yanaşı, İslam cəmiyyətində mənəvi birliyin və həmrəyliyin güclənməsinə də töhfə verir.
Səfər ayı və onun dini əhəmiyyəti
Səfər ayı, hicri-qəməri təqviminin ikinci ayıdır və Məhərrəmin davamı olaraq, Kərbəla hadisəsinin nəticələrini və Peyğəmbərin (s) Əhli-Beytinin sonrakı çəkdiyi əzab və məşəqqətləri xatırladır. Bu ay da müsəlmanlar üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Ərbəin mərasi
Səfər ayında qeyd olunan ən mühüm hadisələrdən biri Ərbəin mərasimidir. Aşura günündən 40 gün sonra – səfər ayının 20-si – keçirilən bu gün, Kərbəla əsirlərinin yenidən Kərbəlaya qayıdaraq İmam Hüseynin (ə) qəbrini ziyarət etmələrini xatırladır. Ərbəin yürüşü, hər il milyonlarla insanın iştirak etdiyi beynəlxalq miqyaslı bir mərasimə çevrilmiş və İmam Hüseynə (ə) və onun dəyərlərinə olan sevgi və sədaqətin təzahürüdür.
Səfər ayında eyni zamanda İslam Peyğəmbərinin (s) vəfatı, İmam Həsən Müctəbanın (ə) və İmam Əli ibn Musa Rzanın (ə) şəhadəti də yer alır. Bu hadisələr də müsəlmanlara İslamın əsas dəyərlərinə sadiq qalmağın, Əhli-Beytin yolunu izləməyin və dini prinsiplərlə bir həyat sürməyin zəruriliyini xatırladır.
Məhərrəm və səfər ayları, İslam dünyasında dərin dini və mədəni əhəmiyyətə malik aylardır. Bu aylar, İmam Hüseynin (ə) və onun silahdaşlarının fədakarlığını və verdiyi dərsləri yad etməklə, müsəlmanlara bir daha xatırladır ki, zülm qarşısında səssiz qalmaq olmaz. Bu zaman kəsimi, həm fərdi iman gücləndirməyə, həm dini prinsiplərə yenidən bağlanmağa, həm də İslam cəmiyyətində birlik və həmrəyliyi gücləndirməyə bir fürsətdir.
Məhərrəm və Səfər aylarında Kərbəla hadisəsi
Kərbəla hadisəsi İslam tarixinin ən mühüm və təsirli hadisələrindən biridir. Bu faciə hicri 61-ci ilin məhərrəm ayının 10-da, indiki İraq ərazisində yerləşən Kərbəla adlı məkanda baş vermişdir. Bu hadisə yalnız şiə məzhəbinin deyil, ümumilikdə İslam dünyasının dini və mədəni inanc və dəyərlərinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.
Muaviyənin ölümündən sonra xəlifəlik oğlu Yezidə keçdi. Yezid hakimiyyətini qanuniləşdirmək üçün İmam Hüseyn (ə) və digər nüfuzlu İslam şəxsiyyətlərindən beyət almaq istəyirdi. Lakin Yezidin əxlaqsızlığı və İslam prinsiplərinə bağlı olmaması səbəbindən bu istəyi müsəlmanlar arasında geniş narazılıqla qarşılandı. İmam Hüseyn (ə), din və ədalət prinsiplərinə sadiq qalaraq Yezidə beyət etmədi.
Kufə əhalisi, Əməvilərin zülmündən narazı olaraq, İmam Hüseyni (ə) Kufəyə dəvət etdilər və ondan Yezidə qarşı qiyama rəhbərlik etməsini istədilər. İmam Hüseyn (ə), İslam ümmətində islahat aparmaq və ədaləti bərpa etmək ümidi ilə ailəsi və yaxın səhabələri ilə birlikdə Kufəyə tərəf yola düşdü.
Hicri 60-cı ildə İmam Hüseyn (ə) Məkkədən Kufəyə doğru hərəkət etdi. Səfəri zamanı Kufədən çoxlu məktublar aldı və oraya tələsik gəlməsi istənildi. Ancaq onun hərəkətindən sonra Yezid, Kufəyə daxil olmasının qarşısını almaq üçün hərbi qüvvələr göndərdi.
İmam Hüseyn (ə) və yoldaşları hicri 61-ci ilin məhərrəm ayının 2-də Kərbəlaya çatdılar və burada Yezidin ordusu tərəfindən mühasirəyə alındılar. İmamın tərəfdarlarının sayı təqribən 72 nəfər idi və bunların əksəriyyəti onun ailə üzvləri və yaxın dostları idi.
Aşura günü – məhərrəm ayının 10-da – İmam Hüseyn (ə) və yoldaşları ilə Yezidin təqribən 30 min nəfərlik ordusu arasında qeyri-bərabər bir döyüş baş verdi. Yezid ordusu İmam Hüseynin (ə) tərəfdarlarını Fərat çayının suyundan məhrum etdi və onlara ağır şəraitdə mübarizə aparmağa məcbur etdi.
Bu döyüşdə İmam Hüseyn (ə) və yoldaşları böyük şücaət və müqavimətlə son nəfəsə qədər vuruşdular və bir-bir şəhid oldular. Nəhayət, İmam Hüseyn (ə) də uzun və ağır bir döyüşdən sonra şəhid oldu. Onun və yoldaşlarının şəhidliyi Aşura hadisəsinin zirvə nöqtəsi və zülmə qarşı dirənişin simvoluna çevrildi.
Kərbəla faciəsi, xüsusilə şiə inancı üzərində dərin təsir qoydu və haqq, ədalət və zülmə qarşı mübarizənin dini simvoluna çevrildi. Hər il müsəlmanlar, xüsusilə şiələr, məhərrəm və səfər aylarında İmam Hüseynin (ə) və şəhidlərin xatirəsini yaşatmaq üçün matəm və yas mərasimləri keçirirlər və bu yolla dini və əxlaqi dəyərləri yenidən canlandırırlar.
Kərbəla hadisəsi təkcə dini deyil, həm də ictimai və mədəni sahələrdə geniş təsirlər yaratmışdır. Aşura və Ərbəin mərasimləri İslam aləmində birlik və həmrəyliyi gücləndirən mühüm hadisələrə çevrilmişdir. Bundan əlavə, bu faciə İslam incəsənəti və ədəbiyyatında da dərin iz buraxmış və bu mövzuda çoxsaylı əsərlər yaranmışdır.
Məhərrəm və Səfər aylarında matəm saxlama fəlsəfəsi
Məhərrəm və səfər aylarında, xüsusilə Aşura və Ərbəin günlərində keçirilən matəm mərasimləri, İslam dinində, xüsusilə də şiə məzhəbi içində mühüm yer tutur. Bu mərasimlər, İmam Hüseynin (ə) və Kərbəla şəhidlərinin xatirəsini yaşatmaq məqsədilə keçirilir. Bu mərasimlərin fəlsəfəsi yalnız dini deyil, dərin mənəvi, sosial, mədəni və psixoloji aspektlərə də malikdir. Aşağıda bu aspektlər ayrı-ayrılıqda izah olunur:
Dini və mənəvi cəhət
Matəm mərasimləri İslamın əsas dəyərlərinə – haqq, ədalət, dürüstlük və zülmə qarşı durmağa – sadiqliyin bir nişanəsidir. İmam Hüseyn (ə) və yoldaşlarının şəhadəti, islami prinsipləri qorumaq və zülmə qarşı çıxmaq yolunda verilmiş bir fədakarlıqdır.
Bu mərasimlər vasitəsilə müsəlmanlar öz imanlarını təzələyir, Əhli-Beyt (ə) ilə mənəvi bağlarını gücləndirir və öz həyatlarında İmam Hüseynin (ə) dəyər və prinsiplərinə uyğun davranmağa çalışırlar. Bu zaman, insanlar öz gündəlik həyatlarında daha ədalətli, vicdanlı və məsuliyyətli olmağa təşviq olunurlar.
Sosial cəhət
Matəm və yas mərasimləri cəmiyyətdə birliyin və həmrəyliyin güclənməsinə səbəb olur. İnsanlar fərqli siniflərdən, yaşlardan və bölgələrdən toplanaraq bir ortaq duyğu və məqsəd ətrafında bir araya gəlirlər. Bu kollektiv iştirak müsəlman ümmətinin birliyini və gücünü nümayiş etdirir.
Xüsusilə Ərbəin yürüşü, milyonlarla insanın iştirakı ilə İslam dünyasında ən böyük birlik simvolu halına gəlmişdir. Bu yürüş yalnız dini bir təzahür deyil, həm də sülh, məhəbbət və qardaşlıq mesajı daşıyır.
Xeyriyyə və ictimai yardım
Məhərrəm və səfər aylarında müsəlmanlar arasında xeyriyyə işləri geniş vüsət alır. Bir çox insanlar bu aylarda nəzirlər verir, yemək paylayır, ehtiyac sahiblərinə yardım edir və müxtəlif sosial fəaliyyətlərə qoşulurlar. Bu, yardımsevərlik və ictimai məsuliyyət duyğusunu gücləndirir və cəmiyyətdəki ehtiyaclara cavab verir.
Bu davranışlar bir tərəfdən İmam Hüseynin (ə) əxlaqi mirasını yaşadır, digər tərəfdən isə cəmiyyətin rifahına xidmət edir və sosial bərabərliyi təşviq edir.
Məhərrəm və səfər aylarında keçirilən matəm mərasimləri sadəcə bir yas tutma aktı deyil, böyük mənəvi və ictimai bir məktəbdir. Bu mərasimlər vasitəsilə insanlar:
- Dini və əxlaqi dəyərlərə sadiqliyini nümayiş etdirir;
- Əhli-Beyt sevgisini və onlara olan bağlılığını gücləndirir;
- Sosial həmrəyliyi və yardımlaşmanı artırır;
- Ədalət və haqq yolunda mübarizəyə ruhlanır.
Beləliklə, bu mərasimlər İslam cəmiyyətinin mənəvi dirçəlişi və sosial birliyi üçün çox mühüm və təsirli bir vasitəyə çevrilmişdir.
Məhərrəm və Səfər aylarının mədəni cəhəti
Məhərrəm və səfər aylarında keçirilən matəm mərasimləri, İslamın dini mədəniyyətində mühüm rol oynayan sənət növlərinin yaşadılması və qorunmasına kömək edir. Bu sənətlərə təziyə oxuma, növhə və mərsiyə oxuma, sinə vurma və dini teatr formaları daxildir. Bu mərasimlər sayəsində bu sənət növləri nəsildən-nəslə ötürülür, xalqın dini və tarixi yaddaşında canlı qalır və İslam mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsinə çevrilir.
Kərbəla hadisəsi və İmam Hüseynin (ə) şəhadəti, əsrlər boyu ədəbiyyat, musiqi və teatr daxil olmaqla, müxtəlif sənət sahələrinə ilham vermişdir. Aşura və şəhadət mövzularında yazılmış şeirlər, hekayələr və səhnə əsərləri, İslam mədəniyyətində müqavimət, fədakarlıq və ədalət uğrunda mübarizənin sənətkarlıqla ifadə olunmasına səbəb olmuşdur. Bu əsərlər İslam dəyərlərinin və mədəni kimliyin qorunmasına və gücləndirilməsinə xidmət edir.
Məhərrəm və Səfər aylarının psixoloji (ruhi) cəhəti
Matəm mərasimləri, həmçinin psixoloji və emosional baxımdan da mühüm təsirə malikdir. İnsanların matəm mərasimlərində iştirak etməsi, daxili hiss və duyğularını ifadə etməyə, qəlbi təsəlli tapmağa və emosional rahatlığa nail olmağa kömək edir. Kollektiv şəkildə hüzn paylaşmaq, insanlar arasında empati və birliyi artırır, sosial həmrəyliyi gücləndirir.
İmam Hüseynin (ə) və onun səhabələrinin şücaəti, sabitqədəmliyi və fədakarlığı, matəm iştirakçılarına mübarizə ruhu və yaşama gücü aşılayır. Aşura dərsləri insanlara öyrədir ki, həyatın çətinlikləri qarşısında təslim olmaq əvəzinə, haqq və ədalət yolunda möhkəm dayanmaq lazımdır.
Məhərrəm və səfər aylarında keçirilən matəm mərasimləri, çoxşaxəli fəlsəfəyə malikdir və İslam cəmiyyətində dini, ictimai, mədəni və psixoloji sahələrdə böyük rol oynayır. Bu mərasimlər vasitəsilə:
- Əhli-Beytə (ə) olan mənəvi bağlılıq dərinləşir,
- Müsəlmanlar arasında birlik və həmrəylik artır,
- İslam mədəniyyəti və sənəti qorunur və inkişaf etdirilir,
- İnsanlar mübarizə, səbir və fədakarlıq ruhu ilə ilhamlanırlar.
Beləliklə, matəm mərasimləri İmam Hüseynin (ə) və Kərbəla şəhidlərinin fədakarlığını yad etməklə yanaşı, müsəlman cəmiyyətində mənəvi dirçəliş və dəyərlərin təzələnməsi üçün güclü bir vasitədir.
Müəlliflik Hüququ Əbədi Nur Saytına Məxsusdur
