Niyə Məhərrəm ayındakı əzadarlıq əhəmiyyətlidir?
Məhərrəm ayındakı əzadarlığın əhəmiyyəti:
Məhərrəm ayı, xüsusilə də Aşura günü, İslam tarixində mühüm bir dönüş nöqtəsidir. Bu ayda baş verən Kərbəla hadisəsi, İmam Hüseynin (ə) və səhabələrinin zülmə qarşı duraraq şəhid olmaları, haqq, ədalət və insanlıq dəyərlərinin simvoluna çevrilmişdir.
Bu əzadarlıqların əhəmiyyəti aşağıdakılardır:
Tarixi və dini kimliyin qorunması
Məhərrəmdə keçirilən mərasimlər, İmam Hüseynin (ə) məqsədlərinin — ədalət, dinin dirçəlməsi və haqqın müdafiəsi — unudulmaması üçün mühüm rol oynayır.
Mənəvi tərbiyə və özünüislah
Əzadarlıq mərasimləri insanı öz vicdanı ilə üz-üzə qoyur, təvazökarlıq, səbir və Allahla yaxınlıq ruhunu gücləndirir.
Toplumda həmrəylik və birlik
İnsanlar əzadarlıqda bir yerə toplaşaraq, həmrəy və vəhdətli bir şəkildə dinə və haqq yola bağlılıqlarını nümayiş etdirirlər.
Zülmə qarşı durmaq və haqqa sadiqlik
İmam Hüseynin (ə) qiyamı zülmə və ədalətsizliyə qarşı bir dirənişdir. Bu ruh yaşadıqca cəmiyyətlər ədalət və insan haqlarını daha yaxşı müdafiə edə bilir.
Allahla mənəvi bağın güclənməsi
Mərasimlərdə edilən dua, mərsiyə və göz yaşı insanın qəlbini yumşaldır və Allahla əlaqəsini artırır.
Məhərrəm ayında keçirilən əzadarlıqlar, təkcə bir matəm yox, həm də ilahi dəyərlərin yaşadılması, mənəvi yüksəliş və ictimai oyanış vasitəsidir. Bu səbəbdən müsəlmanlar üçün Məhərrəm və Aşura əziz və müqəddəsdir.
Məhərrəm ayı – dünya şiələri üçün kədər və hüzn ayıdır. Hər il milyonlarla insan İmam Hüseynin (ə) və yoldaşlarının Kərbəla hadisəsində şəhid edilməsini yad etmək üçün yürüşlər və yas mərasimləri keçirir. Amma niyə bu yaslar bu qədər dərin və geniş yayılmışdır? Bu mərasimlər sadəcə tarixi ənənə yox, daha dərin mesajlar daşıyır.
Məhərrəm yaslarının tarixi
Dördüncü hicri əsrdə, Buveyhi hakimiyyəti dövründə ilk rəsmi mərasimlər təşkil edildi. 352-ci hicri ildə Muʿizzəddövlə Deylami bazarların bağlanmasına, yas çadırlarının qurulmasına və ilk on günün matəmlə keçirilməsinə göstəriş verdi.
Səlcuq və İlxani dövrlərində bu ənənə davam etdi; Səfəvilər dövründə şiəlik rəsmi din olduğundan, matəm mərasimləri – mərsiyə, sinəvurma və zəncir vurma – geniş şəkildə yayıldı.
Qacarlar dövründə əlavə mərasimlər — təziyye (teatr tamaşaları), aləm gəzdirmələr, nədə vermə – gətirildi. Nəsərəldövlə şah Təkke‑Dövlətin tikilişi ilə matəm üçün böyük fasilə meydanları yaranmışdır.
Pəhləvi dövründə bəzi məhdudiyyətlərə baxmayaraq, matəm mərasimləri gizli yollarla davam etdirildi və hətta islami oyanışın simvolu oldu.
Hazırda, Məhərrəm mərasimləri həmənənəvi ab-hava qorunaraq, həm də cəmiyyətin ehtiyaclarına uyğun yenilənərək — məsələn, pandemiya zamanı virtual mərasimlər — dünyada öz gücünü saxlayır.
Məhərrəm yaslarının dərin mənası
Tarixi yad etmək və kimliyi möhkəmləndirmək
Kərbəla fəciəsi ədalətsizliklə mübarizənin, üstün dəyərlər uğrunda şəhid olmanın simvoludur. Bu mərasimlər şahsi və milli kimlikdə mühüm rol oynayır.
Mənəvi və əxlaqi tərbiyə
Yas mərasimləri insanlara səbir, fədakarlıq, haqq yolunda möhkəmlik kimi əxlaqi sifatları xatırladır.
Mədəniyyətin qorunması və ötürülməsi
Təziyye, mərsiyə, sinəvurma və zəncir vurma kimi tədbirlər islami mədəni irsi nəsildən‑nəslə çatdırır.
Cəmiyyətdə həmrəylik və ictimai oyanış
Bu mərasimlər insanlar arasında birlik yaradır və zülmə qarşı ictimai şüuru gücləndirir.
Daha dərin düşüncə və təkamül
Yas zamanı oxunan dualar, mərsiyələr və dini nitqlər insanları tarixin dərsləri üzərində düşünməyə, şəxsi məsuliyyətlərini dərk etməyə yönəldir.
Məhərrəm yasları sadəcə tarixi ənənə deyil, dərin və təsirli dini, mədəni, ictimai və mənəvi mesajlar daşıyan mərasimlərdir. Hər il bu mərasimlərin davam etdirilməsi şəhidlik ruhunu yaşadır və İmam Hüseynin (ə) haqq yolunda mübarizəsinin daim canlı qalmasını təmin edir.
Məhərrəm ayının əzadarlığı, hər şeydən əvvəl Kərbəla torpağında İmam Hüseynin (ə) və onun sədaqətli səhabələrinin əbədi qiyamını yad etmək və ona ehtiram göstərməkdir. Bu mərasim yalnız tarixi bir matəm deyil, həm də İmam Hüseynin (ə) öz qanı ilə bəşəriyyətə öyrətdiyi müqavimət və zülmə qarşı duruş məktəbinin yaşadılmasıdır. Biz Məhərrəm əzadarlığında Aşura dərslərini – haqq yolunda səbat, insan ləyaqətinin qorunması və fəsada qarşı mübarizə – yeni nəsillərə ötürürük.
Başqa bir baxış bucağından, Məhərrəm əzadarlığının fəlsəfəsi, İslam ümmətinin ilahi dəyərlərlə ayrılmaz bağlılığının təcəssümüdür. Bu mərasimlər, rəvayət oxuma (ruzə) və sinə vurma kimi ayinlərlə şiə cəmiyyətinin həmrəyliyini gücləndirir və bizə xatırladır ki, Hüseyni ideallar bütün zamanlarda yaşamalıdır. Məhərrəmin şiə cəmiyyətinə təsiri o qədər dərin olmuşdur ki, bu ənənə on dörd əsr sonra belə nəinki zəifləməmiş, əksinə hər il əvvəlkindən daha güclü şəkildə qeyd olunur.
Məhərrəm əzadarlığının fəlsəfəsi nədir?
Məhərrəm əzadarlığı sadəcə tarixi bir ənənə deyil, o, Kərbəla hadisəsinin dərin mesajlarını yaşadan bir tətbiqdir. Hicri 61-ci ilin Məhərrəm ayında İmam Hüseynin (ə) Yezid zülmünə qarşı dayandığı vaxt insanlığa müqavimət, azadlıq və fədakarlıq kimi böyük dərslər vermişdir. Bu gün Məhərrəmin ilk on günü çərçivəsində təşkil olunan mərasimlər — roza oxumaq, sinə vurmaq, zəncir vurmaq — bu dəyərləri şiə cəmiyyətində yaşadır və gələcək nəsillərə ötürür.
Məhərrəm əzadarlığının fəlsəfəsi Aşura xatirəsinin islamdakı mənasına, yəni ilahi ənənələrin bərpasına söykənir. İslam rəvayətlərinə görə, İmam Hüseynin (ə) müsibətlərinə görə ağlamağın böyük savabı vardır və Məhərrəmin şiə cəmiyyətinə təsiri o qədər güclüdür ki, bu mərasimlər nəsildən-nəslə miras qalır. İranda da, digər şiə bölgələrində də davam edən bu mərasimlər İslam ümmətinin Hüseyni ideallarla ayrılmaz bağını göstərir.
Tarix sübut edir ki, Məhərrəm əzadarlığının formaları əsrlər boyunca dəyişsə də, İmam Hüseynin (ə) qiyamının məqsədləri — ədalət uğrunda mübarizə, zülmün ifşası və insanpərvərlik — daim diqqət mərkəzində qalıb. Ərbəin yürüşləri, roza məclisləri və dərin duyğulu mərasimlər Şəhəddin sevgisini və ehtiramını ifadə edir. Bu yas mərasimləri sadəcə dini bir ənənə deyil, zülmə qarşı mübarizə məktəbi və insani dəyərlərin yaşadılması təlimidir.
Məhərrəm ayında əzadarlığın əsas səbəbi nədir?
Məhərrəm əzadarlığının kökü Kərbəla faciəsinə və İmam Hüseyn (ə) ilə onun sədaqətli səhabələrinin hicri 61-ci ilin Məhərrəm ayında şəhid olmalarına dayanır. Bu mərasimlər yalnız Kərbəla şəhidlərinin xatirəsini yaşatmaq üçün deyil, İmam Hüseynin (ə) qiyamının əsas məqsədləri — zülmə qarşı mübarizə və ilahi dəyərlərin müdafiəsi üçün keçirilir. İslamda Məhərrəm əzadarlığının fəlsəfəsi, bu tarixi hadisənin unudulmaması və ondan çıxarılan dərslərin fərdi və ictimai həyatımızda tətbiq edilməsinə yönəlib.
Məhərrəmin şiə cəmiyyətinə təsiri o qədər dərindir ki, əsrlərdir bu mərasimlər roza oxumaq, sinə vurmaq, zəncir vurmaq və digər dini ənənələrlə davam etdirilir. Məhərrəmin ilk on günü həm İmam Hüseynin (ə) ideallarına sədaqət andı yenilənir, həm də Aşura hadisəsinin İslamdakı mənası olan zülmə qarşı durmaq ruhu gücləndirilir. Bu əzadarlıqlar, eyni zamanda, müsəlmanlar arasında birlik və həmrəylik ruhunun artmasına da xidmət edir
Şiələr niyə Məhərrəmdə sinə vururlar?
Sinə vurmaq, Məhərrəm əzadarlığının ən bariz simvollarından biridir və şiələrin dərin dini ənənələrindən qaynaqlanır. Bu əməl İmam Hüseynin (ə) və Kərbəla şəhidlərinin müsibətləri ilə həmrəylik ifadəsi və Aşura qiyamının ideallarına sədaqət nişanəsidir. Məhərrəm əzadarlığının tarixçəsində göstərilir ki, sinə vurmaq xüsusilə Səfəvilər dövründən etibarən sistemli şəkildə yayılmış və Məhərrəmin ilk on gününün ayrılmaz bir hissəsinə çevrilmişdir.
Məhərrəm əzadarlığının fəlsəfəsi, sinə vurmaq kimi əməllərlə tamamlanır. Çünki bu hərəkət həm emosional, həm də ictimai məna daşıyır. Bir tərəfdən şiələr İmam Hüseynin (ə) şəhid edilməsindən doğan kədər və hüznlərini ifadə edir, digər tərəfdən isə İran və digər şiə ölkələrindəki mərasimlərə qatılaraq dini kimliklərini gücləndirirlər. Sinə vurmaq, roza məclisləri ilə birlikdə, əzadarlıq edənlərin Kərbəla hadisəsi və Məhərrəm ayı ilə olan ayrılmaz bağlarını nümayiş etdirir.
Məhərrəmdə İmam Hüseynə ağlamağın fəlsəfəsi
Məhərrəmdə İmam Hüseynə ağlamağın fəlsəfəsi dini təlimlərə və Əhli-Beyt (ə) həyat tərzinə əsaslanır. Əhli-Beyt (ə) hesab edir ki, Seyyidüş-şühədanın (ə) müsibətləri üzərinə ağlamaq, Peyğəmbərin (s) ailəsinə olan sevgini göstərir və Aşura qiyamını yaşatmaq üçün mühüm vasitədir. Mütəəlif rəvayətlərdə Əhli-Beytdən (ə) gələn məlumatlara görə, İmam Hüseynə (ə) ağlamaq günahların bağışlanmasına, qiyamət günü şəfaətə və Allah dərgahına yaxınlaşmağa səbəb olur. Bu göz yaşları əslində ilahi dəyərlərə dəstək və Kərbəlada baş vermiş zülmə etirazdır. Bu əməl yalnız dini bir ənənə deyil, həm də İmam Hüseynin (ə) qiyamının məqsədlərindən dərs almaq və onun yolunu ədalətsizliyə qarşı mübarizədə davam etdirməkdir.
Məhərrəm əzadarlığının müxtəlif ölkələrdə fərqləri
Məhərrəm əzadarlığı dünyada müxtəlif bölgələrdə Kərbəla hadisəsinin xatirəsini qoruyaraq, hər məkana uyğun fərqli formalarda keçirilir. İranda Məhərrəmin ilk on günü roza oxumaq, sinə vurmaq və təziyə (dini teatr tamaşaları) ilə müşayiət olunur. İraqda isə Ərbəin yürüşü və zəncir vurmaq əsas mərasimlərdəndir. Hindistan və Pakistanda xüsusi nəğmələrlə və möhtəşəm yürüşlərlə keçirilir. Bu fərqliliklər şiə mədəniyyətinin Məhərrəm ənənələrini qoruyub inkişaf etdirməsinin zənginliyini göstərir.
Lübnanda əzadarlıqlar daha çox teatr tamaşaları ilə, Bəhreyn isə “əl-Cərəs” (zəng çalmaq) mərasimi ilə seçilir. Hətta Nigeriya kimi bəzi Afrika ölkələrində şiələr Məhərrəm mərasimlərini yerli adətlərilə birləşdiriblər. Bu müxtəliflik birlik içində Məhərrəmin dünyada şiə cəmiyyətinə necə təsir etdiyini və tarixi bir hadisənin müxtəlif mədəniyyətlərdə necə təzahür etdiyini göstərir.
Məhərrəm əzadarlığı Quranda varmı?
Məhərrəm əzadarlığı termini birbaşa Quranda keçməsə də, ilahi dostların müsibətlərinə ağlamağın və şəhidlərin xatirəsini qorumağın önəmini vurğulayan çoxsaylı ayələr mövcuddur. “Əl-İmran” surəsinin 169-cu ayəsində buyurulur:
“Allah yolunda öldürülənləri ölü sayma!”
Bu, şəhidlərin dəyərini və onların xatirəsinin yaşadılmasının vacibliyini bildirir.
Digər tərəfdən, Peyğəmbər (s) və Əhli-Beytin (ə) çoxsaylı rəvayətləri İmam Hüseynə (ə) ağlamağın və əzadarlıq mərasimlərinin fəzilətini təsdiqləyir. Bu rəvayətlər o qədər dəlillidir ki, deyə bilərik ki, Məhərrəm əzadarlığı peyğəmbər ənənəsi və Əhli-Beyt (ə) yoluna əsaslanır, baxmayaraq ki, Quranda açıq şəkildə qeyd olunmayıb. Əslində, Məhərrəm əzadarlığının fəlsəfəsi daha çox Əhli-Beytin (ə) sünnə və həyat tərzi üzərində qurulub.
Məhərrəm əzadarlığı yalnız dini bir ənənə deyil, həm də insanlıq və islam dəyərlərinin dirçəldilməsidir. Bu mərasim bizə xatırladır ki, zülm qarşısında susmayaq və İmam Hüseynin (ə) məktəbindən möhkəmlik dərsi alaq.
Tez-tez verilən suallar
Niyə Məhərrəmdə qara geyinirik?
Məhərrəmdə qara geyinmək İmam Hüseynin (ə) və Kərbəla şəhidlərinin matəm və hüznünü ifadə edir. Bu rəng Qacarlar dövründən etibarən Məhərrəm mərasimlərində matəm simvolu kimi yayılmışdır.
İmam Hüseyn üçün matəm yalnız şiələrə məxsusdur?
Xeyr. Hərçənd şiələr Məhərrəm mərasimlərinə daha çox diqqət yetirirlər, bəzi sünnilər də, məsələn Pakistan, Hindistan və Livan kimi ölkələrdə, bu mərasimlərdə iştirak edirlər. Bu matəm bütün müsəlmanların mənəvi, irsi, insanlıq məktəbinin dəyəri kimi qorunub saxlanılır.
Niyə bəziləri Məhərrəmdə sinələrinə və başlarına döyürlər?
Sinə döymək və zəncir vurmaq Kərbəla şəhidlərinə həmrəylik ifadəsidir. Bu ənənə İranın Səfəvilər dövründən yayılmış və İmam Hüseynin (ə) ideallarına sədaqətin simvolu hesab olunur.
İmam Hüseyn üçün ağlamağın savabı varmı?
İslami rəvayətə görə, Əhli-Beyt (ə) xüsusilə İmam Hüseyn (ə) üçün ağlamağın axirətdə böyük savabı var və bu, Peyğəmbərin (s) əhli-beytinə məhəbbətin göstəricisidir.
Məhərrəm ilə İslam birliyi arasında əlaqə nədir?
Məhərrəm İslamın ortaq dəyərləri ilə yenidən bağlılıq qurmaq fürsətidir. Bu mərasim zülmə qarşı mübarizəni vurğulayaraq, İslam məzhəbləri arasında yaxınlaşmanın amili ola bilər.
Sünnilər də Məhərrəmdə matəm tuturlar?
Bəli, məsələn Türkiyə, Hindistan, Kəşmir, Cənubi Livan və Pakistanın bəzi bölgələrində sünnilər də Məhərrəm mərasimlərində iştirak edirlər, lakin onların matəm üsulları fərqlidir.
Məhərrəm mərasimlərində “Əlam” və “Kəttəl”dən istifadə etməyin səbəbi nədir?
Əlam İmam Hüseynin (ə) ordusunun bayraqlarının, Kəttəl isə onun tabutunun simvoludur. Bu simvollar Səfəvilər dövründən Məhərrəm mərasimlərində istifadə edilir və hazırda matəm ayinlərinin ayrılmaz hissəsidir.
Müəlliflik Hüququ Əbədi Nur Saytına Məxsusdur
