Kərbəlanın ən önəmli ziyarət yerləri aşağıdakılardır:
İmam Hüseynin (ə) müqəddəs hərəmi, həmçinin Əbül-fəzl Abbasın (ə) hərəmi və bu iki məkanın ətrafındakı sahələr şəhərin mərkəz nüvəsini təşkil edir. Müqəddəs hərəmin səviyyəsi şəhər səviyyəsindən təxminən iki metrdən çox aşağıdır, buna görə ziyarətçilərin çoxluğu pilləkənlər vasitəsilə darvazalardan içəri, hərəmin geniş həyətinə yönləndirilir.
İmam Hüseynin hazırkı müqəddəs hərəminin binası Səfəvilər, Osmanlılar və Qacarlar dövründə tikilmişdir. Müqəddəs hərəmin əsas hissəsi böyük və qızıldan hazırlanmış bir günbəzdən ibarətdir. Bu günbəzin altında geniş bir zal, bir neçə eyvan və böyük bir məscid və geniş həyət yerləşir; bütün bu kompleks bu sahəni əhatə edir.
Qızıl günbəz Səfəvilər dövrünə aiddir və qızıl üzərindən işlər Ağa Məhəmməd Xan Qacarın əmri ilə həyata keçirilmişdir. Günbəz altında böyük, çoxbucaqlı gümüşdən hazırlanmış zərif bir qəfəs (zərdüştlük) var ki, günbəz salonunun əsas hissəsini tutur. Bu qəfəsin içərisində İmam Hüseynin (ə) müqəddəs məzarı və onun iki oğlu, Həzrət Əli Əsgər və Həzrət Əli Əkbər dəfn olunub.
Müqəddəs qəfəsin şərq tərəfində geniş bir məkan vardır ki, onun cənub tərəfində gümüşdən hazırlanmış bir pəncərə mövcuddur. Bu məkan Kərbəla hadisəsinin böyük şəhidlərinin dəfn edildiyi yerdir; onların hamısı həmin pəncərənin ətrafında və yaxın sahələrdə torpağa tapşırılmışdır.
Günbəz salonunu dörd eyvan əhatə edir. Müqəddəs hərəmin eyvanında bir hissə qızıl keramitlə örtülüb, digər hissələri isə İsfahanın nadir və gözəl mozaika kərpicləri ilə bəzədilmişdir. Eyvanın yüksək tavanını İsfahan sənətkarlarının oyma işləri ilə bəzədilmiş mərmər sütunlar dəstəkləyir.
Qətlgah
Qətlgah, şəhidlərin şəhid olduğu, İmam Hüseynin (ə) müqəddəs qanının Kərbəla torpağına töküldüyü yerdir. Bu məkan, Seyyidüş-şühəda (İmam Hüseyn) (ə) son müqavimət anlarında atından yerə düşdüyü və Şimr və ya Sənanın gələrək İmamın müqəddəs başını bədənindən ayırdığı yerdir.
Cənub-qərb tərəfdə, Habib ibn Məzahirin məzarı boyunca yerləşən rivaqin (eyvanın) sol tərəfində dar bir zal ilə əlaqəli qapı var. Bu zalda doqquz metrlik bir otaq yerləşir və qiblə divarında gümüşdən hazırlanmış bir pəncərə var.
Hal-hazırda, İmamın müqəddəs hərəminin xaricində, şəhidlik yeri hesab olunan bir zirzəmi mövcuddur. Bu yerin üstündə torpaq səviyyəsindən yarım metr yüksəklikdə mərmərdən hazırlanmış bir məzar daşı yerləşir.
Qətlgah, Kərbəla meydanındakı digər hissələrdən aşağıda yerləşir. Başqa bir məlumatda isə, əvvəllər oradan təbərrük məqsədilə çoxlu torpaq götürüldüyü üçün yerin çox dərinləşdiyi bildirilir.
Qafilə yolunda Kərbəla istiqamətindəki dayanacaq və məkanlar
- Səələbiyyə
- Xuzeymiyyə
- Zati-ərəq
- Zuhəsm
- Zubələ
- Zərud
- Şəraf
- Şuquq
- Sifah
- Uzəybul-həcənət
- Qaə
- Qəsr Muqatil
- Məğisə
- Vadi əqiq
- Vaqisə
Bu yerlər Kərbəla qafiləsinin (İmam Hüseyn və yoldaşlarının) Mədinədən Kərbəlaya gedərkən dayanıb keçdikləri əsas məkanlardır. Bu məkanlar tarixən Kərbəla faciəsi ilə bağlı önəmli hadisələrin yaşandığı, səfər yollarının dayanacağı kimi qeyd olunub.
1. Səələbiyyə yaxud Tələbiyə
Kərbəlaya gedən yolda Kufəyə yaxın dayanacaq yerlərdən biridir. İmam Hüseyn (ə) bu yerdən keçmişdir. Tələbiyə adı, Bəni Əsəd tayfasından Tələb adlı bir nəfərə məxsusdur; o, burada məskunlaşmış və bir bulaq qazmışdır. Bu məkanın su kanalı olmuş və İmam Hüseyn (ə) burada yükünü endirmiş, bir gecə burada qalmışdır. Elə bu evdə İmam Hüseyn (ə) ilə “Tirməh” adlı bir şəxs görüşmüşdür. Tirməh İmamın əmrinə əsasən əşyaları və malları öz ailəsinə aparmaq üçün getmiş, amma qayıtdığında İmam Hüseyn (ə) şəhid olmuşdu.
Eyni zamanda, burada İmam Hüseyn (ə) Müslim ibn Əqilin şəhid olmasının xəbərini almışdır. Həmçinin, bu dayanacaqda Nəsrani olan Vəhab ibn Abdullah əl-Kəlbi öz anası və həyat yoldaşı ilə birlikdə İmamın xidmətinə gəlmiş, İslamı qəbul edib Kərbəlaya getmişdir.
2. Xuzeymiyyə
Məkkə ilə Kufə arasında (Kufəyə yaxın) yerləşən dayanacaq yerlərdən biridir. İmam Hüseyn (ə) İraq istiqamətində səfəri zamanı burada bir gün bir gecə qalmışdır. Bu yer «Xuzeymə ibn Xazəm» adlı bir şəxsin adını daşıyır və Kufədən Məkkəyə gedən kəs üçün «Zərud» dayanacağından sonra gəlir. Orada quyular, su mənbələri, ağaclar və evlər mövcud idi. Eyni gecə orada Zeynəbi Kubra (salamullahi əleyha) xeyli uzaqda, çadırların kənarında bir səs eşitdi; o səs iki misradan ibarət şeir söyləyirdi. Şeirin mənası bu idi ki, bu karvan ölümə doğru gedir. İmam Hüseyn (ə) bacısına cavab olaraq buyurdu:
“Ey bacım, Allahın hökmü olan hər şey mütləq baş verəcəkdir”.
3. Zati-ərəq
Məkkə ilə İraq arasında yerləşən bir dayanacaq yeridir və Məkkəyə iki dayanacaq məsafəsindədir. Bu məkan, Məkkənin şərq bölgələri üçün ehram məqami hesab olunur. Ərəq, Məkkə yolunda, “Təhəmə” və “Nəcəd” arasında yerləşən bir dağın adıdır. İraqdan gələn zəvvarlar “Zati-ərəq”dən Məkkəyə daxil olur və burada ehrama girirlər. Bu dayanacaq, Seyiduş-şühəda (ə) Vadi Əqiqdən sonra keçdiyi məkanlardan biridir. O, burada bir-iki gün dayanmış, sonra çadırlarını yığaraq yoluna davam etmişdir. Bəlkə də bu, İmamın ilk dəfə daxil olaraq qaldığı dayanacaq yeri olmuşdur. İmam bu məkanında İraqdan gələn Bəşir ibn Qalib Əsədiylə görüşmüş, İraqın vəziyyətini soruşmuşdur. Bəşir cavab vermişdir: “Qəlblər səninlədir, amma qılınclar sənin üzərinədir”. Seyiduş-şühəda yoluna davam edərək növbəti dayanacaq olan “Qəmrə”yə yönəlmişdir. Bu dayanacaqda İmam kufəlilərə bir məktub yazmış və gələcəyini xəbər vermişdir; məktubu Qeys ibn Musəhr Səydavi vasitəsilə göndərmişdir.
4. Zuhəsəm
Məkkə ilə Kufə arasında yerləşən dayanacaq yerlərindən biridir. Kufədən İmam Hüseyn (əleyhissalam) üçün göndərilən orduyun öncü qüvvələri göründükdə, İmam dostlarını Zuhəsəmə yönəltdi və düşmən qüvvələri gəlməzdən əvvəl orada düşərgə qurdu. Hərbənd Yezid Riyahi və onun əsgərləri də elə bu yerdə İmam Hüseyn (əleyhissalam) ilə qarşılaşdılar. İmam buyurdu ki, Hərbənd və onun əsgərləri, hətta atları su ilə təmin olunsunlar, çünki onlar uzun yol gəlmiş və susuzluqdan əziyyət çəkirdilər. Sonra İmam onlara nitq söylədi və günorta vaxtı cümə namazını qıldılar. Hərbənd və onun əsgərləri də İmam Hüseynə (ə) qoşuldular və onunla birlikdə namaz qıldılar.
5. Zubələ
“Zubələ” suyu özündə saxlayan, su ilə zəngin bir məkan mənasını verir. Burada Bəni Əsəd tayfalarından ibarət kənd və yaşayış yeri mövcud idi. Orada Bəni Əsəd tayfasına məxsus qalа və məscid var idi. Bu məkan Zubələ bint Məsər adı ilə də məşhurdur. İmam Hüseyn (ə) Kufə yolunda bu dayanacaqda dayanmışdır. Elə burada o, Əbdullah ibn Yəqtarın şəhid olması xəbərini aldı. O, İmam Hüseynin (ə) Kufəlilərə göndərdiyi səfir və Həzrət Müslümün və Haninin şəhidliyi ilə eyni vaxtda şəhid olmuşdur. İmam həmçinin burada özünün Kufəyə göndərdiyi elçi Qeys ibn Musəhrın şəhid olması xəbərini eşitmişdi. Sonra o, yoldaşlarına Kufənin vəziyyətini izah etdi, kufəlilərin vədə sədaqətsizliyindən danışdı və öz əhdini yoldaşlarından geri aldı. Buyurdu ki, kim istəsə, qayıda bilər. Dedi: “Din yoldaşlarımız bizi alçaltdılar”.
Bəzi tarixçilərin dediyinə görə, o andan sonra bir qismi sağa-sola dağılmağa başladı. Ertəsi səhər İmam yoldaşlarına su götürməyi tapşırdı və Kufəyə doğru yoluna davam etdi.
6. Zərud
Məkkədən Kufəyə gedən yolda olan dayanacaqlardan biridir və Seyiduş-şühəda (ə) burada düşmüşdür. Zərud, Tələbiyə ilə Xuzeymiyə arasında olan qumlu səhralıq bölgəsidir. Burada yağış suları torpağa sovrulduğundan bu yerə “Zərud” (yəni “uducu”, yutan) adı verilmişdir. Bu məkan, Bağdaddan gələn Həcc karvanlarının dayanma yeri kimi məşhur və əlverişli idi və Bəni Əsəd və Bəni Nəhşəl tayfalarına məxsus idi. İmam Hüseyn (ə) burada Zuheyr ibn Qeyn Cəllə ilə görüşdü və onu öz tərəfinə çağırdı. Zuheyr də qəbul etdi və İmamın karvanına və yoldaşlarına qoşuldu, sonra Kərbəlaya gedərək şəhid oldu. Zuheyrin imam Hüseynin (ə) karvanına qoşulması gözlənilmədən baş vermişdi. Züheyr kufəlilərin məşhur pəhləvanı idi. Beləki o, uzun illərdi müharibədən əl çəkmişdi. Səbəbi də bu idi ki, iki müsəlman qoşununun qarşılaşdığı yerdə müharibəyə qoşulmayacaq. (ardı var…)
İstinadlar (Mənbələr):
Belazri, Ənsab əl-Əşrəf, Cild 3, səh. 187
Təbrizi, Məhəmməd ibn Cəbir, Tarix Təbrizi, Cild 4, səh. 320
Şeyx Mufid, Məhəmməd ibn Məhəmməd, əl-İrşad, Cild 2, səh. 95
Deynuri, Əbu Hənifə, əl-Əxbar əl-Tüval, səh. 256
İbn Əsir, Əli ibn Məhəmməd, əl-Kamil fi-t-Tarix, Cild 4, səh. 59
Məmaqani, Abdulla, Tənqih əl-Məqal, Cild 28, səh. 319
Müəlliflik hüququ “Əbədi Nur” saytına məxsusdur
